چشم انداز همکاری روسیه با افغانستان

مسکو: عزم جدی با گام های محتاطانه

نویسنده: مهدی زرتشت/ پژوهشگر حوزه

سیاست ‏های روسیه در افغانستان

روزنامه: اطلاعات روز

اواخر هفته گذشته 37 مین نشست نمایندگان کشورهای مستقل مشترک المنافع (Содружество Независимых Государств)  در مسکو برگزار شد. بحث اصلی این نشست را مسائل امنیتی افغانستان و خروج نیروهای نظامی ناتو از این کشور و همین طور اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از تهدیداتی که از مرز افغانستان متوجه کشورهای آسیای مرکزی و روسیه است، تشکیل می داد. بر اساس خبرگزاری های روسیه، اعضای تشکیل دهنده این نشست، با پیش فرض «افزایش ناامنی افغانستان پس از 2014» آمادگی شان را برای مقابله با «خطرات احتمالی» و جلوگیری از «گسترش ناامنی در منطقه» اعلام کردند.

همزمان، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور فدراسیون روسیه، در نشست اعضای مجمع پارلمانی سازمان پیمان امنیت جمعی (Организация Договора о коллективной безопасности) با بررسی اوضاع منطقه و ارائه چشم انداز در مورد ثبات افغانستان و همین طور افغانستان پس از 2014، گفت که روسیه برای تأمین ثبات افغانستان آماده هرنوع همکاری با کابل است. پوتین البته اشاره کرد که «دستیابی به ثبات و امنیت کامل در افغانستان کار آسانی نخواهد بود»؛ اما روسیه در هر شرایطی آماده همکاری است.

در همین حال، هیئت ناظر از اعضای پارلمانی افغانستان که در این نشست حضور داشتند، نیز بر تقویت روابط دو جانبه مسکو- کابل تأکید کردند و از اعلام آمادگی روسیه برای تأمین ثبات و هر نوع همکاری به دولت افغانستان، استقبال کردند. البته که روسیه تنها نخواهد بود. کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی که به شمول روسیه و بیلوروس، متشکل از نُه جمهوری مستقل آسیای میانه است و همین طور اعضای دائمی سازمان همکاری های شانگهای (Шанхайская организация сотрудничества) و در کنار آن، نمایندگان کشورهای مستقل مشترک المنافع (СНГ)، در تمام تصمیمات و کارها در کنار مسکو خواهد بود و مسکو ظاهراً تنها نقش رهبری برنامه های آتی را خواهد داشت.

روسیه در تازه ترین نشست ها با شرکای سیاسی اش، در حالی از ادامه و توسعه همکاری با دولت افغانستان خبر می دهد که قبل از این، نیز بارها اعلام آمادگی کرده و با نزدیک شدن به تاریخ خروج نیروهای ناتو و بخش بزرگی از نیروهای امنیتی از خاک افغانستان، لحن و کلام روسیه نیز صریح تر و ظاهراً جدی تر از قبل، شده است. البته می بایست چشم انداز همکاری و موضع روسیه در قبال افغانستان را بر مبنای نفع و ضرر این کشور، ارزیابی کرد.

هنوز زمان زیادی از فروپاشی آخرین دولت تحت حمایت روسیه در افغانستان نمی گذرد، همینطور هنوز وقایع و رویدادهای وقوع جنگ های داخلی پس از سقوط دولت تحت حمایت شوروی را کسی از یاد نبرده است و هنوز هم تب حساسیت ها و رویارویی هایی افغانستانِ در گیرو شوروی و افغانستانِ در گیرو کشورهای غربی و بخصوص آمریکا و همپیمانان آن، حتا از اوائل سال 2001 به اینسو، نه تنها کاملاً از بین نرفته که موجی جدیدی از خیزش ها، بحران ها و تغییرات و تبدلات از اوکرایین تا سوریه و نقس نامرئی جنگ سرد، به تب این حساسیت ها افزوده است. بهرحال، آنچه اتفاق افتاد، مورد بحث نیست اما نکته مهم این است که بدانیم اقدامات آینده نگرانه از دورن این همه سال، برای کشور روسیه چه و چگونه است.

می توان گفت که همکاری روسیه پس از سقوط طالبان و تشکیل دولت مؤقت و به دنبال آن دولت انتقالی، تا زمان حال ادامه داشته است. همزمان با ادامه این همکاری ها، هر از گاهی موقف و موضع سیاسی روسیه در پیوند به ادامه عملیات نظامی ناتو و آمریکا در افغانستان، نیز چرخش هایی داشته است. گاهی مسکو با لحن تند و بدبینانه، فعالیت ها و عملیات نظامی آمریکا و ناتو در افغانستان را مورد نقد و پرسش های جدی قرار داده است، گاهی کوشیده است تا با همکاری ناتو و آمریکا، در افغانستان کار کند و گاهی هم خواسته است به تنهایی و از یک موضع کاملاً مستقل، موقف سیاسی اش را در قبال افغانستان اعلام کند؛ اما اگر همه ی این تلاش ها و موضع گیری ها را جمع بندی کنیم، می توان گفت که روسیه در موقف یکی از قدرت های تأثیر گذار جهانی، بد نمی برد که در برابر اوضاع جاری افغانستان بی تفاوت نباشد و از سویی، حضور غربی ها را در کشوری که بیش از همه نزدیک به روسیه است و روابط تاریخی سیاسی هم داشته اند، به سادگی و خوشبینی، قبول کند.

واقعیت این است که مسکو با اتفاق نظر شرکای سیاسی خود در آسیای میانه و همینطور شرق میانه، نسبت به آینده اوضاع در افغانستان نگران است. مسکو همواره این سوال را مطرح کرده است که چرا با حضور بیشتر از ده سال ناتو و آمریکا، افغانستان به ثبات نرسیده است و همین طور، چرا مبارزه علیه تولید و قاچاق مواد مخدر، نتیجه ملموسی در پی نداشته است؟ علاوه براین، یکی از مهم ترین موضوعاتی که مسکو و شرکای سیاسی آن در آسیای میانه از آن هراس دارند، گسترش و تسری نفوذ اسلام گرایان افراطی و گسترش و نفوذ فعالیت های تخریب کارانه جنجگویان و شبه نظامیان از سوی مرزهای افغانستان است. اما همزمان با پایان سال جاری میلادی و ختم مأموریت نظامی آیساف در افغانستان، روسیه یکبار دیگر به تب و تلاش افتاده است که صریح تر از قبل و با طرح اقدامات و برنامه های دقیق و حساب شده، آمادگی خود را حتا در نقش جایگزینی آیساف در افغانستان، اعلام کند.

تا اکنون مسکو بخشی از همکاری های خود را برای افغانستان، روی کاغذ آورده است که این همکاری ها شامل، ساخت و ساز زیربناها و تطبیق پروژه های باقی مانده از دوران اتحاد شوری، فراهم سازی بورسیه ها تحصیلی و تربیه کادرهای نظامی و ملکی افغانستان، گسترش روابط اقتصادی و تجاری و همین طور طرح هایی به منظور مبارزه علیه تروریسم و تولید و قاچاق مواد مخدر. اما مقامات کرملین به خوبی درک کرده اند که رهبری تمام همکاری ها و اقدامات مشترک با جمهوری های آسیای میانه در قبال مسائل افغانستان را خود بر عهده گیرد.

در چندین نشست ها و کنفرانس های مهمی که میان سران اعضای شانگهای و سازمان پیمان امنیت جمعی و همین طور کشورهای مستقل مشترک المنافع صورت گرفته است، جز روسیه، سایر اعضاء با شک و تردید جوانب دخالت ها در امور افغانستان را بررسی کرده اند.

در همین ارتباط، لئون چِرمِنُویچ آبایُف یکی از کارشناسان روس و یکی از شرکت کنندگان کنفرانس مهم «افغانستان پس از 2014 و سناریوی احتمالی برای کشور منطقه» موضع اعضای سازمان همکاری های شانگهای را با ناامیدی چنین شرح می دهد: «هند در رابطه با این نظر مسکو که «وقتی امریکا و ناتو در افغانستان از نفس بیافتند، ما- روسیه، هند و چین- کار را در دست خواهیم گرفت» اعلان کرد که «ما در هیچ شرایطی به آن کشور نخواهیم رفت. چین در این رابطه گفت: «اگر هم آنجا برویم، مطابق مصوبه سازمان ملل خواهیم رفت.» این هم تمام ماجرای سازمان همکاری های شانگهای.»

در هر حال، آنچه مسلم است، نقش واقعی مسکو است که می تواند چشم انداز حضور سیاسی این کشور را در تعیین سرنوشت سیاسی افغانستان پیشرو، معین و مشخص کند. البته ظاهر مسأله نیز می گوید که افغان ها جز واکنش مثبت در قبال وعده های روسیه، واکنش بدبینانه ای را نشان نداده اند. این به نفع افغانستان باثبات خواهد بود که روابط خود را با تمام کشورهای دنیا و بخصوص کشورهای تأثیر گذار منطقه و از جمله روسیه و چین، گسترش دهد. گذشته از اینکه دولت وحدت ملی در تطبیق برنامه هایش، تا چه اندازه موفق خواهد بود، اما خطرات زیادی- بدتر از گذشته- افغانستان را تهدید می کند. برای مقابله با نفوذ جریان های افراطی اسلامی نظیر داعش و همین طور گروه های افراط گرای دیگر، و برای مقابله با هر نوع خطرات احتمالی در خصوص امنیت ملی کشور، دولت جدید نیازمند همکاری جدی کشورهای روسیه و چین و کل کشورهای حوزه آسیای میانه و شرق میانه است.