زنگـــار

سال 2011؛ سال افزایش خشونت علیه خبرنگاران

(نگاهی به دو گزارش)

مهدی زرتشت

اصل آزادی بیان به عنوان یکی از مؤلفه های مهم دولت مدرن و مبتنی بر خواست و اراده مردم، به رسانه ها امکان فعالیت بیشتر را داده است. در این میان خبرنگاران و روزنامه نگاران به عنوان مجریان اصلی این روند شمرده می شوند که در چارچوب قوانین رسانه ای شان، به فعالیت شان ادامه می دهند. اما خبرنگاری و روزنامه نگاری در طول تاریخ اش، همواره همچون بسیاری از جریان ها، با چالش هایی در سطوح مختلف روبرو بوده است.

«خشونت علیه خبرنگاران» مطلبی است که نشان می دهد خبرنگاری و خبرنگاران در جریان فعالیت های شان با چه مشکلات و چالش هایی روبرو است. چه بسا در بسیاری از حکومت و دولت های که خیلی به آزادی بیان و آزادی رسانه ها و مطبوعات باورمند نیستند، خشونت علیه خبرنگاران و رسانه ها خیلی درشت و انگشت نما دیده می شود.

اتحادیه بین المللی خبرنگاران که مرکز آن در بروکسیل کشور بلژیک قرار دارد، در ارتباط به موضوع خشونت علیه خبرنگاران در جریان یکسال گذشته میلادی (سال 2011) گزارشی تحقیقی را تهیه کرده است که نشان می دهد ظرف یکسال گذشته میلادی، خشونت علیه نگاران به مقایسه سال قبل افزایش یافته است. به گفته این نهاد «در سال 2011 میلادی، بیش از صد تن از خبرنگاران و کارمندان رسانه ها در سرتاسر جان کشته شده اند...» در این گزارش آمده است که «در جریان سال 2011 میلادی، یک صد و شش خبرنگار در تمام جهان کشته شده اند، در حالی که تعداد خبرنگاران قربانی در سال 2010 میلادی به نود و چهار تن می رسید.» همچنان به نقل از این گزارش «بیست تن از خبرنگاران، امسال در نتیجه حوادث طبیعی و متباقی در اثر رخداد های خشونت آمیز کشته شده اند.»

به گزارش رسانه ها، جدولی را که این نهاد در ارتباط به کشورهایی که در آن میزان خشونت علیه خبرنگاران گراف بالاتری را داشته است، تهیه کرده، کشور پاکستان در صدر جدول قرار دارد. گزارش اتحادیه بین المللی خبرنگاران نوشته است که «در سال 2011 میلادی، پاکستان برای خبرنگاران بدترین کشور بوده است... در مجموع یازده تن از خبرنگاران در سرتاسر پاکستان کشته شده اند.» به این لحاظ نهاد مذکور پاکستان را یکی از دو کشور خطرناک در جهان خوانده است که بالاترین آمار خشونت علیه خبرنگاران را داشته است.

پس از پاکستان، عراق و مکسیکو قرار دارد که به گفته اتحادیه بین المللی خبرنگاران، این کشورها «شاهد برخوردهای خشونت آمیز با خبرنگاران بوده اند.» این نهاد، در انتقاد به افزایش خشونت علیه خبرنگاران، حکومت ها را مقصر دانسته و گفته است که عدم مصئونت فضای فعالیت برای خبرنگاران و همین طور «افرادی را که با خبرنگاران برخورد خشن می کنند، به پنجه قانون نسپرده اند.»

اما کشور افغانستان

آنگونه که انتظار هم می رود، در این گزارش از افغانستان نیز به عنوان کشوری نام برده شده که بالاترین میزان خشونت علیه خبرنگاران را داشته است. گزارش به قتل خپلواک خبرنگار بی بی سی در ولایت ارزگان اشاره کرده و همچنان قتل او را نیز محکوم کرده است.

مطلب از آنجا برجسته به نظر می رسد که چند روز قبل از نشر گزارش اتحادیه بین المللی خبرنگاران، موسسه "نی" یا موسسه حمایت کننده رسانه های آزاد افغانستان در گزارش تحقیقی اش از  افزایش« میزان خشونت ها در برابر خبرنگاران در سال جاری میلادی» خبر داده بود. به نوشته موسسه نی «میزان خشونت ها علیه خبرنگاران 38 درصد افزایش یافته است.» مطابق به این گزارش «امسال 80 مورد خشونت با خبرنگاران صورت گرفته است.»

به اساس گزارش موسسه نی «امسال سه خبرنگار به قتل رسیده و 33 خبرنگار مورد لت و کوب قرار گرفته، 15 مورد اهانت و 12 مورد تهدید شده است...[بر این اساس] از میان 80 مورد خشونت در برابر خبرنگاران، 49 مورد آن از سوی دولت، 9 مورد توسط طالبان، 18 مورد به وسیله افراد نا معلوم و4 مورد هم از سوی نیروهای خارجی صورت گرفته است.»

گزارش فوق نشان می دهد که حیات خبرنگاران در افغانستان نیز با مشکلات جدی مواجه است. گذشته از اعمال خشونت های فزیکی و روانی از سوی افراد و گروه ها و نهادهای مختلف از دولتی گرفته تا غیر دولتی، اما مسائل دیگری نیز وجود دارد که فعالیت و کار خبرنگاران و همین طور رسانه ها را مورد تهدید جدی قرار می دهد. عدم دسترسی خبرنگاران به معلومات، مداخلات مختلف در کارهای خبرنگاران، نا امنی ها و مساعد نبودن فضای امن و سالم برای خبرنگاران نیز از جمله بزرگترین چالش ها فراروی خبرنگاران در افغانستان است.

هرچند که در کشور آزادی بیان تا حدودی وجود دارد اما این آزادی به آن حدی نیست که بشود یک تعریف جامع از آن ارائه کرد. زیرا واقعیت های موجود نشان می دهد که هنوز آزادی بیان در گیرو همان زورگویی ها و تهدیدات قوماندان سالارانه ناشی از روحیه جنگی یک ملت است که سالهای متمادی جنگ و خشونت را پشت سر گذاشته که هم اکنون نیز با آن دست و پنجه نرم می کند. از برخورد های معمول یک اداره یا هم یک تعداد افراد با روحیه خشن و هنوز هم جنگی، چنین معلوم می شود که این افراد یا حاضر به پاسخگویی در ارتباط به مسأله ای نیستند یا هم در برابر خبرنگار به توهین، استهزاء، تحقیر و حتا تهدید متوصل می شوند. کاری که تا کنون بارها اتفاق افتاده و همه شاهد اند. البته درست است که در بسیاری از موارد، رسانه ها و خبرنگاران نیز پا از چوکات قانون خبرنگاری و رسانه ای بیرون می گذارند که در این ارتباط نیز گزارش ها و مقالاتی در رسانه های مختلف کشور منتشر شده است؛ اما میزان این تخلفات در مقایسه به نقض حقوق خبرنگاری و فعالیت آزاد خبرنگاران و در کل رسانه ها در کشور، بسا وخیم تر بوده است.

یکی از مهم ترین ضعف های که همیشه متوجه حکومت و نهادهای قضایی کشور بوده، عدم برخورد قانونی بصورت جدی و شفاف در برابر قضایی جرمی و جزایی است. این امر سبب شده است تا روند تخلفات و همین طور مشکلات بر سر راه فعالیت های رسانه ها، به میزان ثابت خود باقی بماند.