تروریسم، بنیادگرایی اسلامی و مواد مخدر؛ سه تهدید جدی برای امنیت ملی روسیه و کشورهای آسیای مرکزی

مهدی زرتشت

به نظر می‌رسد اوضاع در کشورهای آسیای مرکزی و از جمله افغانستان، روز‌به‌روز شکل جدی‌تری به خود می‌گیرد. این روزها، رسانه‌های مسکو، کارشناسان، آگاهان مسایل سیاسی و مقام‌های دولتی روسیه بیش‌تر از پیش روی این چالش تمرکز کرده‌اند و نسخه‌های متفاوت و راهکارهای نو مقابله با هرنوع چالش احتمالی را می‌سنجند. افغانستان اما مرکز و کانون محوری همه‌ی این چالش‌ها محسوب می‌شود. این در حالی است که سال 2014 اکنون به پایان خود رسیده و به‌زودی نیروهای بین‌المللی کمک به امنیت افغانستان، این کشور را ترک می‌کنند. مطابق توافق‌نامه‌ی امنیتی که میان کابل و واشنگتن به امضا‌ رسیده است، تعداد کمی از سربازان امریکایی در افغانستان باقی می‌مانند که آن‌هم تنها در بخش‌های مشوره‌دهی و آموزش عملیات نظامی برای نیروهای امنیتی افغانستان، محدود خواهد بود.

واضح است که افغانستان کنونی مرکز فعالیت‌های گروه‌های تروریستی و شبکه‌های دهشت‌افگنی است. طی دو ماه اخیر، تعداد حملات از سوی طالبان در سرتاسر کشور و به‌خصوص دور و اطراف پایتخت، به‌شدت افزایش یافته است. تا اکنون شمار زیادی از شهروندان و همین طور نیروهای خارجی، تلفات جانی و مالی زیادی را متقبل شده‌اند. همین طور، افغانستان هنوز هم بزرگ‌ترین کشور تولید کننده‌ی مواد مخدر در دنیاست و بدتر از همه، افراط‌گرایی دینی ظاهراً و بر طبق یافته‌ها و مشاهدات، شکل و شمایل جدیدتر و جدی‌تری به خود گرفته است. طی روزهای اخیر پرچم‌های «دولت اسلامی» داعش تا پشت دروازه‌های دانشگاه کابل بلند شد، پرچم سفید طالبان نیز به اهتزار در‌آمد. این در حالی است که نفوذ گروه تروریستی دولت اسلامی، با گذشت هر روز ابعاد وسیع‌تری به خود می‌گیرد.

به نظر می‌رسد مسکو به عنوان یکی از بازی‌گران کلیدی عرصه‌ی سیاست جهانی، بیش‌تر از هر کشور دیگر، نگران این وضعیت است؛ زیرا افغانستان ناآرام و درگیر جنگ با تروریسم و افراط‌گرایی، دروازه‌ای است به‌سوی کشورهای آسیای مرکزی و از این طریق به خاک روسیه. هر‌نوع چالش و وقوع هر‌نوع بحران، تأثیر مستقیم خودش را بر امنیت ملی کشورهای مذکور‌ می‌تواند داشته باشد.

در حال حاضر و بر طبق برآوردهای مقام‌های مسکو، سه پدیده‌ی تروریسم، افراط‌گرایی دینی و تولید مواد مخدر، خطری باالقوه و باالفعل برای امنیت ملی و ثبات اجتماعی کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (Содружество Независимых Государств) محسوب می‌شود. مسکو از سال‌هاست در مقابل هر‌نوع چالش و بحران در کشورهای آسیای مرکزی و کشورهای عضو سازمان پیمان امنیت جمعی (Организация Договора о коллективной безопасности) نقش رهبری را به عهده دارد. همان‌طور که آندری کازانتسیُف، یکی از کارشناسان روسیه می‌گوید، «اوضاع افغانستان و تأثیرات آن بر مسئله‌ی امنیت در کشورهای تحت حمایت شوروی سابق- کشورهای آسیای مرکزی- سایه‌ی سنگین خودش را دارد. به‌طور کلی، هرگونه ادامه و تقویت تهدیدهای سنتی در آسیای مرکزی، خطری برای امنیت روسیه تلقی می‌شود. اما همه‌ی این تهدیدها، ناشی و وابسته به اوضاع جاری در افغانستان همسایه است». بنابراین، هر‌نوع بحران و چالش می‌تواند به‌صورت مستقیم امنیت ملی روسیه و شرکای سیاسی این کشور را تهدید کند. این در حالی است که روسیه تا اکنون از جزر و مد بحران جاری در افغانستان، بی‌آسیب هم نمانده است. مطابق اظهار نظر کارشناس کازانتسیُف، هم اکنون روسیه اولین کشور مصرف کننده‌ی مواد مخدر افغانستان در جهان است. علاوه بر‌این، گروه‌های افراط‌گرا و شبکه‌های دهشت‌افگنی و تروریستی فعال در داخل افغانستان، در سطوح مختلف با گروه‌های مخل امنیت در کشورهای آسیای مرکزی، در ارتباط و داد و ستد هستند.

چشم‌انداز ثبات افغانستان، یکی از مهم‌ترین مسایل است. در چهارده سال از حضور نظامی غربی‌ها در افغانستان، نه تنها تروریست‌ها از نفس نیفتادند، بلکه با گذشت هر روز آن‌ها قوی‌تر شدند، تولید مواد مخدر، به‌خصوص در سال‌های اخیر، گراف صعودی خود را پیمود و اکنون که شبح دولت اسلامی و گروه‌های افراط‌گرا تا پشت دهلیز کابل رسیده است، زنگ خطری است برای آینده‌ی افغانستان. بسته به این موضوع، دولت وحدت ملی با دیوار «سست و ناپایدار» خود تا اکنون هیچ نوع دست‌آورد و پیشرفتی در زمینه‌ی مبارزه با تروریسم و جریان‌های افراطی نداشته است. بدتر از همه، قراین و شواهد حاضر نشان می‌دهند که دولت فاقد برنامه‌های مفید درازمدت برای آینده‌ی افغانستان است و اکنون در نوعی آشفتگی به‌سر می‌برد. «مذاکرات پنهان» دولت با جناح طالب، اعتماد مردم نسبت به دولت جدید را به‌شدت لطمه زده است. حجم وسیعی از ناآرامی‌ها در سراسر کشور، خبر از آینده‌ی خوب نمی‌دهد و اگر ائتلاف غربی در طول چهارده سال موفق و مؤثر عمل کرده بودند، آن وقت می‌شد از زاویه‌ی دیگری به آینده نگاه کرد.

در هر صورت، دولت‌های آسیای مرکزی (سازمان همکاری‌های شانگهای و سازمان پیمان امنیت جمعی) بیش‌تر از پیش زنگ خطر آینده را به‌خوبی درک کرده و از چندی به این‌سو در تلاش اند تا نسخه‌های جدید و راهکارهای نوی را برای مقابله با وضعیت موجود و تهدیدهای احتمالی آینده، روی دست گیرند. مسکو در مقام رهبری سازمان‌های مذکور و به عنوان یکی از ابرقدرت‌های جهانی، در تلاش است تا امکان عملی‌سازی هر‌نوع فعالیت پیش‌گیرانه را در دستور کار قرار دهد. روسیه روابط دیرینه‌ای با افغانستان دارد و مردم افغانستان هنوز یادگارهای اتحاد شوروی را فراموش نکرده‌اند. بنابراین، نقش روسیه را در زمینه‌ی ثبات آینده‌ی افغانستان و از جمله مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی و تولید مواد مخدر، بایستی جدی و امیدوارانه ارزیابی کرد.