داعش در آسیای میانه؛ آنها وحشت می آفرینند و ما نباید نگران باشیم؟- بخش دوم و آخر

از آن‌جایی که تا هنوز روش مشخصی برای مبارزه با داعش و ایدیولوژی آن به درستی پیدا نشده است و عملاً مورد آزمایش نیز قرار نگرفته است، صحبت در مورد «کمک»‌های پیش‌گیرانه نیز دردی را دوا‌ نمی‌کند. کشورهای آسیای مرکزی نیز خود کاملاً بی‌دفاع هستند و بیش‌تر شبیه یک گله‌ی کوچک بز و گوسفند اند که در یک چراگاه، در کمین گرگ قرار گرفته باشند. یک‌بار دیگر خاطرنشان می‌سازیم که به‌طور طبیعی موفقیت دولت اسلامی (داعش) در مقابل ارتش ضعیف زمام‌داران کشورهای آسیاسی مرکزی، کار سختی نخواهد بود.

«شب در قشلاق چندین مرد ریشو از مکان ناشناخته وارد شدند، با عده‌ای از اهالی محل صحبت کردند‌ و صبح چونان زنانی پوشیده در برقع در حالی ظاهر شدند که پولیس‌ها ناپدید شده بودند.»

روسیه با همکاری ایالات متحده‌ی آمریکا در آینده‌ی غیر‌قابل پیش‌بینی آماده‌ی همکاری است؛ اما آمریکای به رهبری رییس جمهوری فعلی‌اش، خیلی بعید به نظر می‌رسد که با روسیه بر سر‌انجام عملیات هماهنگ و در مقیاس بزرگ، به طور جدی همکاری کند. ظاهراً اگر این همکاری هم عملی شود، تنها در چارچوب عملیات کوچک اجرا خواهد شد. هم‌چنین تجربه‌ی منفی از یک سال گذشته را نیز باید به‌خاطر آورد: جنگ‌جویان محلی دولت اسلامی (داعش) می‌توانند بیش‌تر از این رشد کنند و به هیولای تشنه به خون‌ تبدیل شوند.

آندری گروزین- استاد علوم سیاسی، رییس انستیتوت مطالعات حوزه‌ی آسیای مرکزی، محقق ارشد مؤسسه‌ی مطالعات حوزه‌ی شرق و نامزد علوم تاریخی.

وی به این باور است‌:

این روزها ما فقط می‌توانیم تهدیدهای جدی و خطرآمیز داعش را لحظه‌شماری کنیم. مطابق اطلاعات و گزارش‌های اخیر، تعداد کثیری از مردمان از کشورهای مستقل مشترک‌المنافع و همین‌طور فدراسیون روسیه، به صف دولت اسلامی (داعش) پیوسته‌اند و این حقیقت، اکنون آشکار شده است. فقط باید درک شود که امروز هر‌نوع بی‌نظمی و اخلال امنیت در مناطق آسیای مرکزی، به داعش ربط می‌گیرد. به عنوان مثال، ببینید چندی قبل در تاشکند (ازبکستان) پرچم داعش بلند شد. بنابراین، در این رابطه یک گزارش مبنی بر اقدام تحریک‌آمیز سرویس اطلاعات امنیت ملی (سرویس امنیت ملی ازبکستان) وجود دارد که گویا صحت قضیه‌ی بلند شدن پرچم داعش را زیر سوال قرار می‌دهد.

بلی، البته که سربازگیری داعش از این منطقه‌ی آسیای مرکزی، یک واقعیت غیر‌قابل کتمان است. بخشی از نیروهای داعش در خاور میانه باقی می‌مانند؛ اما بخشی از آن‌ها بر‌می‌گردند تا ثبات و امنیت آسیای مرکزی را برهم بزنند.

همین‌طور گزارش‌هایی درز کردند که نشان می‌دهند، جنبش اسلامی ازبکستان بیعتش‌ را با داعش اعلام کرد‌. این اطلاعات را شورای امنیت ملی کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (СНГ) در اختیار ما قرار داده است. ممکن است که سرویس‌های اطلاعاتی کشورهای مذکور، درون این جنبش خبرچینان خود را داشته باشند؛ اما آن‌ها نمی‌توانند که تمام ساحات فعالیت این نیروها را رصد کنند. در غیر این صورت، راکت‌ها «به شیر» برخورد نمی‌کنند و این بدین معنا است که منابع اطلاعاتی، اکنون از کارشان خسته شده‌اند.

اخیراً یفگنی ساتانوفسکی (رییس مرکز مطالعات خاور میانه) در ژورنال «وارسی نظامی» مقاله‌ای را منتشر کرد که در آن حملات تهاجمی داعش در فصل بهار در مناطق ترکمنستان را پیش‌بینی می‌کند. راست و دروغ این پیش‌بینی نیز تا حال روشن نیست؛ چرا که ما همه‌ی جزئیات برنامه‌های [داعش و طرف‌داران] آن‌ها را به‌ طور کامل‌ نمی‌دانیم. تمام محتویات رسانه‌ها در این مورد را می‌توان تحلیل‌های «حدسی» نامید. اما با جرئت می‌توان گفت که جوانان مسلمان از روسیه (قفقاز شمالی) و منطقه‌ی ولگا و همین‌طور از مناطق مختلف کشورهای آسیاسی مرکزی، جذب داعش می‌شوند. البته آن‌ها فقط در حکم «پیاده‌نظام» یا فرماندهان سطح پایین خواهند بود.

در حال حاضر نگرانی فقط در همین سطح است و من فکر می‌کنم که تهدید داعش بیش‌تر شبیه «تکان دادن شمشیر در هوا» است، البته در کوتاه‌مدت. اما در طولانی‌مدت- همه‌ی تهدیدهای آن‌ها جدی و هر‌نوع عمل آن‌ها امکان‌پذیر است.

اگر در مورد توانایی‌های کشورهای آسیای مرکزی برای مقابله با تهدیدهای داعش صحبت می‌کنید، می‌گویم آن‌ها قادر به جلوگیری از این خطرها و تهدیدها نیستند. در روسیه همه تقریباً به این باور اند که دولت ازبکستان دارای یک ارتش قدرت‌مند است؛ اما هیچ یک از توانایی‌هایی که به این ارتش نسبت می‌دهند، ‌واقعیت ندارند. درست است، ارتش ازبکستان در سال‌های 1999-2000 با ده‌ها تن از شبه‌نظامیان جنگید‌؛ اما جنگیدن با داعش، میدان آزمون قدرت نیست. همین دیدگاه را می‌توان روی نیروهای نظامی تاجکستان نیز تعمیم داد، حتا اگر تجربه‌ی آن‌ها را در طول جنگ‌های داخلی این کشور نیز مد‌نظر بگیریم. من فکر می‌کنم، این کشورها منابع کافی برای مقابله با چنین تهدیدی [داعش] در دست ندارند. آن‌ها تحمل چالش‌های کوچک را دارند؛ اما حملات سیستماتیک تروریستی‌ای را که امروز ما در خاور میانه مشاهده می‌کنیم، هر‌نوع توان مقابله‌ی کشورهای مذکور را زیر سوال می‌برد.

به این ترتیب، آن‌ها (جمهوری‌های آسیای مرکزی) تنها می‌توانند چشم به راه کمک‌های روسیه و ایالات متحده‌ی آمریکا باشند. اما سوال این است که آیا آمریکا می‌تواند کمک‌های جدی‌اش را عرضه کند؟ روسیه نیز برای اشتراک در چنین جنگی، علاقه‌‌ی چندانی ندارد. در این صورت، روسیه از جنگ افغانستان، به تنهایی و خیلی هم جدی با دشمن مجهز مواجه خواهد شد. چیزی که روسیه جداً به آن احتیاج ندارد. می‌توان از توان حملات نظامی استفاده کرد؛ اما به شکل «مشروط». خب، برای پرداخت کمک، لازم است که روسیه جهت‌گیری لازم داشته باشد و مهم‌ترین مسأله، هزینه‌ی اقتصادی است. درست مثل هر زمان.

مشکل است که بتوان گفت، همکاری آمریکا با روسیه در مبارزه علیه دولت اسلامی (داعش) به پیمانه‌ی قابل قبول خواهد بود. ما تکنولوژی خود را در عراق و سوریه که فکر می‌کنم در سطوح لازم ارائه شده است، دوباره ارائه خواهیم کرد و کمک‌های مسکو، به اندازه‌ی کافی خواهد بود.

برای همکاری‌های بیش‌تر، چه چیزی مشترکی وجود دارد؟ خب، برای آمریکا، داعش چه چیزی است؟ نخست، جنگ علیه داعش یک پروژه‌ی آمریکایی، آن‌هم مصادف با انتخابات نزدیک در آمریکا است. دوم، تلاش «درازمدت» برای جلوگیری از فعالیت‌های اسلامیست‌ها در قدم نخست، محافظت از متحدان شرق میانه است. سوم، جنگ علیه داعش، حقیقتاً جنگ علیه تروریسم است. و چهارم این‌که خواسته‌ی حفظ نفوذ در منطقه که اگر داعش پیروز شود، همه‌چیز فرو خواهد ریخت و به گرد و غبار تبدیل خواهد شد.

بنابراین، به چه منظوری روسیه آمریکا را به خاطر برآوردن اهداف صرفاً آمریکایی، کمک می‌کند؟ در چنین وضعیتی، نمی‌توان به‌درستی فهمید، هدف و مقصد ولادیمیر پوتین در راستای همکاری با آمریکا، چیست.

بوریس کگارلیتسکی- جامعه‌شناس، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر سیاسی، به این نظر است‌:

همه‌ی هراس‌ها از گروه دولت اسلامی کاملاً بی‌اساس اند. خطر به آن پیمانه‌ای نیست که برخی‌ها از آن یادآوری می‌کنند. فدراسیون روسیه برای مقابله با هرنوع خطر، کاملاً آماده است؛ اما موج افراط‌گرایی اسلامی هم اکنون در روسیه آمده است و این موج، مرزهای روسیه را تهدید می‌کند. در حال حاضر، به نظر می‌رسد که نیروهای بیش‌تری از جوانان مسلمان و از کشورهای مختلف- از جمله روسیه و کشورهای آسیای مرکزی- به استخدام داعش در‌می‌آیند. خب، حقیقتاً این اتفاق رخ داده است. اما فراتر از آن چیزی که فعلاً دیده می‌شود، کمی بعید به نظر می‌رسد.

اگر در مورد امکانات کشورهای آسیای مرکزی برای حفظ امنیت سخن گفته می‌شود، همه‌ی این مسایل به تهدید نظامی طرف مقابل‌ بستگی دارند. داعش همان‌طوری که حالا‌ می‌جنگد، فکر می‌کنم نیازی نمی‌بیند که جبهه‌ی جدیدی برای خود باز کند. احتمال برخورد مستقیم با ارتش [جمهوری‌های آسیای مرکزی] دور از نظر است. اما ممکن است افکار و موقف مردم، بر روند اوضاع، تأثیر خودش را داشته باشد. این مسأله به میزان نارضایتی‌های مردم از دولت‌های‌شان بستگی دارد. به عنوان مثال، کشور ازبکستان.

از سوی دیگر، جنرال‌های روسی مایل اند که در مبارزه علیه داعش با ایالات متحده‌ی آمریکا همکاری‌های نزدیکی داشته باشند. البته نه به دلیل این‌که روسیه عاشق جنگ است، بلکه بیش‌تر به این دلیل که از طریق همکاری با آمریکا، بتوانند تحریم‌های وضع شده علیه روسیه را کاهش دهند.

حیدر جمال- پژوهشگر علوم سیاسی و رییس کمیته‌ی اسلامی روسیه‌ به این باور است‌:

خطر داعش به صورت کل جدی است. در آسیای مرکزی، رژیم‌های این کشورها در مقابل خطرهای باالقوه‌ی داعش تنها می‌توانند از نیروهای خود محافظت کنند و توان این را ندارند که با افراد بیگانه‌ی متعلق به داعش، قاطعانه برخورد کنند. در مورد روسیه، گزارش‌ها از بی‌ثباتی در این کشور، خیلی راست نیستند. داعش نمی‌تواند در پیش‌برد مقاصد خود، با مسکو طرف شو‌د. اما می‌تواند که از کشش موجود میان روسیه و آمریکا طوری که این روزها دیده می‌شود، استفاده کند. [در روسیه] هسته‌ی اصلی داعش، در واقع همکاران سابق اطلاعات سیاسی صدام حسین هستند که قبلاً در کا.گ.ب [КГБ] اتحاد شوروی، آموزش دیده بودند. به این خاطر است که آن‌ها با بازی‌های سیاسی، کاملاً آشنا هستند و قرار نیست که ابزار فشار دست واشنگتن، در مقابل مسکو قرار گیرند. اما در مورد کشورهای آسیای مرکزی، مسأله فرق می‌کند. آن‌ها [داعش] نسبت به این مناطق، به چشم مورد علاقه‌ی خود می‌بینند. به این خاطر، استخدام جوانان مسلمان در صف داعش، به‌خصوص از منطقه‌ی آسیای مرکزی، تا‌به‌حال اتفاق افتاده و همین طور بیش‌تر خواهد شد؛ زیرا که امروزه داعش نماد پرچم اسلام سیاسی است.

البته، کشورهای آسیای مرکزی با چنین خطرهایی، نمی‌توانند کنار بیایند. موضع سران کشورهای س.ن.گ [کشورهای مستقل مشترک‌المنافع] در اجلاس اخیر مسکو، کاملاً واضح بود. رهبر ازبکستان- اسلام کریموف- اعتراف کرد که دولت او از جنبش اسلامی ازبکستان [ИДУ] هراس دارد. اما او مایل است که در همه‌ی شرایط در قدرت باقی بماند. کریموف امروز یکی از منفورترین دیکتاتورها برای مردم خود و در سطح جهان است. بیش از ده میلیون ازبک مجبور شده‌اند که کشور خود را ترک کنند و دلیل عمده‌ی آن ‌هم‌ مخالفت با رژیم اسلام کریموف بوده است. در این صورت، اگر داعش به ازبکستان یا تاجیکستان بیاید، نیاز به «جبهه‌ی بزرگ» نیست؛ آن‌ها قادرند وضعیت این کشورها را دگرگون کنند.

بعید به نظر می‌رسد که روسیه بخواهد در جنگ آمریکا علیه داعش، دخالت کند؛ زیرا روسیه درک می‌کند که این کار به سودش نیست. عوامل بسیاری موجود اند که به ما می‌گویند، جنگ علیه داعش، جنگ روسیه نیست. این مشکل آمریکا است و آمریکا خود می‌داند چگونه با آن مقابله کند.

الکساندر کناوالوف- کارشناس مسایل امنیتی و رییس انستیتوت مطالعات استراتژیک. وی به این باور است‌:

خطر داعش، بیش از همه‌چیز جدی است. امروزه، این یک خطر جنگی اساسی برای روسیه است و در مقایسه با آن، نه ناتو، نه آمریکا و نه هیچ جناح دیگر، برای روسیه تهدیدی به حساب نمی‌آید. زیرا که آن‌ها در سطح وسیع، رویای برپایی خلافت اسلامی را دارند. آن‌ها اکنون در آسیای مرکزی و بخش‌هایی از خاک روسیه، نفوذ کرده‌اند. به این خاطر، شکی نیست که افراد بیش‌تری از همین مناطق جغرافیایی، به داعش می‌پیوندند. برای آن‌ها مرزی به نام کشور وجود ندارد و علاوه بر آن، آن‌ها مشکلات مالی هم ندارند. برای مثال، در عراق داعش چندین پایگاه استخراج نفت را تصرف کرد‌ و به‌خوبی از عاید فروش آن، مستفید شد‌. [داعش] در واقع ثروت‌مندترین سازمان تروریستی است.

کشورهای آسیای مرکزی بدون حمایت‌های روسیه یا آمریکا، نمی‌توانند با خطرات این سازمان‌ مقابله کنند. اما آمریکا به لحاظ جغرافیایی، خیلی دور‌افتاده است. بلی، آن‌ها تنها به پرتاب محدود موشک‌های‌شان‌ مبادرت می‌ورزند، نه این‌که نظامیان خود را در صف جنگ، پیاده کنند. بدون عملیات زمینی‌ و بسنده کردن به پرتاب چند راکت، طرف مقابل داعش برنده‌ی جنگ نخواهد بود. از سوی دیگر، روسیه به لحاظ جغرافیایی، به کشورهای آسیای مرکزی خیلی نزدیک‌تر است و همین طور دهه‌های طولانی همه و همه در یک کشور به نام اتحاد شوروی، به سر بردند. به همین خاطر، ارائه‌ی کمک‌های روسیه برای مقابله با خطر داعش، حتمی است. گرچه واقعاً تا‌به‌حال‌ خطر داعش و گسترش جنگ در خاک روسیه، وجود ندارد.

در مورد یک نوع همکاری مشترک میان روسیه و آمریکا در جنگ علیه داعش، واقعاً تعریف مشخصی نمی‌توان کرد. در این ارتباط، آمریکا خود را در یک شرایط دشوار قرار داده است. روسیه تجهیزات جنگی کمی دارد که بتواند از طرف خود اقدام کند؟ از طریق کدام پایگاه‌های جنگی؟ بلی، روسیه می‌تواند. فکر می‌کنم، برای این کار، تنها به همکاری دو کشور از کشورهای آسیای مرکزی‌ نیاز است. اما در شرایط حال، من واقعاً زمینه‌ی چنین همکاری را نمی‌بینم. علاوتاً، بحران و تنش‌هایی پیش آمده در اوکرا‌ین، بسیاری از مسایل را به حاشیه برده است.

آرکادی دوب نوف- روزنامه‌نگار و کارشناس مسایل آسیای مرکزی. او به این باور است‌:

عوامل اصلی تهدیدها برای بی‌ثباتی کشورهای آسیای مرکزی، در اساس عوامل درون‌کشوری است. این عوامل عبارت اند از‌ فساد، فقر، بیکاری، مدیریت ناکام، نیپوتیزم [خویشتن‌پرستی] و سمت… و اگر نظریه‌پردازان دولت اسلامی قادر به ارائه‌ی یک نوع معرفت خاص برای مسلمانان مناطق آسیای مرکزی باشند، همانا رسیدن به آن از طریق خلافت اسلامی است؛ اما تصویر خیره و ترسناک داعش آن است که دیگران را به عنوان کافر- از آمریکا تا روسیه- می‌شناسند و با چنین دیدگاهی، هر‌نوع فاجعه‌ای می‌تواند رخ بدهد. تهدیدی که متوجه روسیه است، می‌بینیم که عوامل افراط‌گرایی و داعش در قالب اعمال فردی تروریسم در‌آمده‌اند که به تازگی می‌توان نمونه‌های آن‌ها را در چچن مشاهده کرد.

پیوستن عده‌ای از شهروندان کشورهای آسیای مرکزی و همین‌طور روسیه به صف جنگ‌جویان داعش، خیلی وقت است که اتفاق افتاده است. صدها تن از فراریان از کشورهای آسیای مرکزی و روسیه‌ی شمالی (قفقاز) در صف داعش‌ می‌جنگند و عدد آن‌ها، بیش از آنچه تصور می‌شود، افزایش خواهد یافت. در ماه آگست سال گذشته از طریق پاکستان به افغانستان و سپس از طریق افغانستان (ولایت قندوز که با تاجیکستان هم‌سرحد است)، عوامل داعش متشکل از دو گروه که در مجموع حدود 120 نفر می‌شدند، به این‌سو منتقل شدند. گفته می‌شود که بیش‌تر این جنگ‌جویان اعراب و بومی‌های قفقاز شمالی بوده است. تلاش آن‌ها برای احیا و قبولاندن شریعت اسلامی است که در ولایت قندوز افغانستان، این گروه با مجاهدین محلی مجبور به جنگ شدند و در نهایت، این منطقه را ترک کردند.

البته مسلم است که کشورهای آسیای مرکزی نیازمند کمک‌های روسیه‌اند. برخی از مقام‌های این کشورها، اگر نه با صدای بلند، با اشاره تقاضای‌شان را به گوش روسیه می‌رسانند. به عنوان مثال، در آخرین اجلاس سران کشورهای مستقل مشترک‌المنافع [СНГ]  که در مینسک برگزار شد، بردی محمد‌ف، رییس جمهور ترکمنستان اذعان کرد که توان بالایی برای حفظ امنیت منطقه‌ی کشورهای مستقل مشترک‌المنافع‌ ضرورت است. عشق‌آباد هم اکنون با خطرهایی از سوی مرز افغانستان مواجه شده است که در زمان حاضر، مشغول تقویت این نقطه‌ی مرزی از خاک خود است. در این میان، تاجیکستان که بیش‌ترین مرز مشترک با افغانستان را دارد، به کمک‌های اضافی بیش‌تری نیازمند است. […]

هم اکنون‌ روسیه با استفاده از نیروهای مسلح خود برای مقابله با داعش آماده است و می‌خواهد هر‌طور شده از مناطقی که به منافع ملی‌اش وابسته است، مراقبت کند. اما در ارتباط به ایجاد زمینه‌ی همکاری میان روسیه و آمریکا، تمام احتمالات بعید به نظر می‌رسند و تا زمانی که باراک اوباما در کاخ سفید است، زمینه‌ی هر‌نوع همکاری میان دو کشور در راستای مبارزه علیه داعش، خیلی محدود است. برای همین است که مسکو تحت هرگونه شرایط خاص از حق وتوی خود در شورای امنیت سازمان ملل استفاده می‌کند.

***

لینک دائمی مقاله: http://www.fergananews.com/articles/8283